De strijd tussen positieve en negatieve gedachten
De oproep ‘blijf thuis’ om te voorkomen dat het coronavirus zich verder verspreid is nu overal op het nieuws en op sociale media leesbaar. Afgelopen zondag 22 maart 2020 kreeg je zelfs een NL-Alert van de Rijksoverheid, waarin werd benadrukt 1.5 meter afstand te houden. Door de nieuwe maatregelen, om het coronavirus in te dammen, zijn er nu heel veel dingen die je niet meer mag en kan doen. Ondanks de onzekere tijd probeer je positief te blijven, creatief om te gaan met je trainingen en te focussen op hetgeen waar je nog wel invloed op hebt. Dit is niet eenvoudig, want het is niet altijd makkelijk om je positieve en handige gedachten vast te houden. Als je even niet oplet word je gegijzeld door negatieve en onhandige gedachten en gevoelens. In deze tijd wisselt optimisme zich constant af met pessimisme en andersom.

De continue strijd van positieve en negatieve gedachten en gevoelens komt niet alleen voor tijdens het coronavirus, maar waarschijnlijk herken je deze strijd ook weleens tijdens trainingen of bij die hele belangrijke sportwedstrijd(en).

Om als sporttalent te leren hoe je om kan gaan met de strijd tegen het coronamonster en je eigen negatieve gedachten, is het belangrijk om als eerste stap te leren om te begrijpen hoe je geest nu eigenlijk werkt. In deze blog legt YAAP de werking van de hersenen uit aan de hand van de Chimp Paradox van Steve Peters (leestip).

Twee wezens en een automatische machine in ons hoofd
Onze hersenen bestaan uit zeven met elkaar samenwerkende breinen. De focus ligt nu op drie van deze breinen – frontaalkwab, limbisch systeem en pariëtaalkwab- die wij de Mens, de Chimpansee (de Chimp) en de Computer noemen. De Mens dat ben jij, je Chimp is een emotionele machine en de Computer is een opslagruimte en een automatisch functionerende machine. Ons brein bestaat dus kortgezegd uit twee denksystemen en één geheugen.

Hoe de Mens en de Chimp samenwerken
De Mens en de Chimp werken gelukkig over het algemeen in harmonie samen, maar toch zijn ze ook regelmatig met elkaar in conflict. Hoe dat komt? De Mens en de Chimp hebben andere persoonlijkheden, agenda’s en manieren van denken en doen. Waardoor ze niet altijd door één deur kunnen. Dit is vergelijkbaar met de praktijk waarin jij wel eens een meningsverschil hebt met je trainer omdat hij een ander idee heeft bij een oefening of dat jij je aan een teamgenoot ergert die andere gewoontes heeft voor een wedstrijd.
Als we terug gaan naar ons brein, kunnen we in feite zeggen dat wij twee afwijkende breinen/wezens in ons hoofd hebben. Dit is normaal; dit is hoe onze hersenen nou eenmaal werken. Eén van de breinen/wezens ben jij en de ander is de Chimp. Je hebt je Chimp vanaf je geboorte cadeau gekregen. In plaats van constant met hem in conflict te zijn kan je hem of haar beter accepteren én heel goed leren kennen. Hij of zij hoort nu eenmaal bij jou. Misschien word je ooit op een dag zelfs wel vrienden met je Chimp. Net als met die ene teamgenoot die je nu nog irritant vindt.

.

Kenmerken van jou als de Mens
Om de samenwerking tussen de Mens en de Chimp te stimuleren is het belangrijk te weten wat hen kenmerkt. Jij als Mens, de ratio, hebt de leiding. Je denkt logisch na en werkt met feiten en waarheden. De frontaalkwab wordt opgelicht op de hersenscan wanneer het gaat over thema’s als eerlijkheid, compassie en geweten. Dit zijn eigenschappen die nodig zijn om als samenleving te functioneren. Een belangrijke drijfveer van de Mens is het hebben van een doel en het behalen van de resultaten die aan dit doel gekoppeld zijn. De Mens staat voor ontwikkelen en neemt hier dan ook de tijd voor. Kortom, de Mens is analytisch en langzaam. Een voorbeeld van de Mens in de tijd van corona is dat jij empathie en begrip toont voor de mensen in de zorg, premier Rutte en zijn achterban en iedereen die dag in, dag uit bezig is met het indammen van het coronavirus. Een tweede voorbeeld is dat jij als Menselijk sporttalent doelen stelt waar je hard voor traint.

Kenmerken van de Chimp
De Chimp, je emoties, zijn snel en reageren direct op de context. Als je Chimp zich bedreigd voelt zal hij je ratio direct overrulen en nemen emoties de overhand. De Chimp is namelijk vijf keer sterker dan de Mens. De behoefte van de Chimp is niet leven, maar overleven. Hij is constant alert, kijkt hij uit naar gevaar en reikt gedragingen aan en heeft overtuigingen die handig zijn om in de jungle te overleven. In de Menselijke samenleving zorgen de jungledriften echter voor vervelende situaties. Daarnaast trekt hij graag overhaaste conclusies, denkt zwart-wit en houdt hij van doemdenken, irrationeel zijn en snel oordelen. En natuurlijk is het ook goed om de gevoelens en emoties van je Chimp te hebben. Gevoelens kunnen namelijk heel nuttig zijn en zonder al onze Chimps zou de wereld wel heel rationeel en saai worden. Tegelijkertijd kunnen gevoelens onbetrouwbaar en nutteloos zijn. 

Voorbeelden van fijne emoties van de Chimp zijn het gevoel van verliefd zijn, zin hebben in lekker eten en de behoefte aan seks. In de sport komen deze nuttige gevoelens en emoties voor wanneer jij je frustraties weet om te zetten naar kracht en wanneer je jezelf helemaal tot het gaatje pusht om die wedstrijd te winnen. Een voorbeeld van nutteloze gevoelens overkwam mijzelf afgelopen zondag. Ik mocht van mezelf gaan hardlopen, maar onder de voorwaarde dat ik ruim 1.5 meter om iedereen heen liep. Op de Willemsbrug, in Rotterdam, kwam ik voetgangers tegen waardoor ik, door eerst goed te kijken, een uitstapje maakte naar het fietspad. Mijn 1.5 meter regel was immers heilig. Na 500 meter op het fietspad te hebben gerend, hoorde ik een boze stem achter mij schreeuwen: ‘Ophoepelen, je hoort hier niet!’ Voordat ik het doorhad riep ik alweer terug ‘Doe niet zo aso, ik probeer mij tenminste aan de 1.5 meter regel te houden!’ en ik bromde nog wat teksten in mezelf. Na 0.001 seconde wist ik dat mijn Chimp, ze heet Bobby, zich aangevallen had gevoeld. Juist omdat zij ervaarde dat ze goed bezig was. Terugroepen was echter een nutteloze emotionele actie. Bobby had mij overduidelijk overruled, want ze is vijf keer sterker dan ik.   

Kenmerken Computer
Je weet nu wat de kenmerken zijn van de Mens en de Chimp, maar wat is de functie van de Computer eigenlijk? De Computer heeft twee functies. Ten eerste kan hij automatisch voor jou denken en handelen. Dit komt doordat hij eerdere gedachten en gedragingen van de Mens en de Chimp heeft opgeslagen en geprogrammeerd. Daarnaast is hij een bron die je kunt raadplegen voor informatie, overtuigingen en kernwaarden. Waarbij de Chimp vijf keer sterker is dan de Mens, handelt de Computer twintig keer sneller dan de Mens en vier keer sneller dan de Chimp. Alle automatische handelingen die jij op een dag doet, zoals tandenpoetsen, veters strikken, koffie zetten en traplopen komen allemaal uit de Computer. Een technische beweging uit jouw sport, die je herhaaldelijk hebt geoefend en waar je niet meer over na denkt is ook een handeling die je uit je Computer haalt.

Hoe de Computer samenwerkt met de Mens en de Chimp
Je Computer is aan het werk als de Mens en de Chimp ontspannen zijn en zich geen zorgen maken. Dit betekent dat je Computer op de automatische piloot aan het handelen is zonder bewuste inspanning. Als er gevaar dreigt of iets ongewoons gebeurt, zal de Chimp of de Mens alert worden en het overnemen. Welk deel van het brein de situatie afhandelt is afhankelijk van of de Mens vertrouwd is met de situatie of niet en of de Chimp gevaar of een dreiging opmerkt. In de afbeelding is te zien dat zodra de Chimp gevaar of dreiging ervaart hij het direct overneemt. Als er een minder ernstige dreiging is, zal de Chimp eerst kijken wat er in de Computer is opgeslagen. Als de Computer de Chimp niet gerust kan stellen, zal de Chimp het overnemen. Als er geen reden is voor paniek zal de Chimp de Mens of de Computer in actie laten komen. Ziet de Chimp helemaal geen dreiging, dan zal hij het verder overlaten aan de Mens of de Computer.

Toen de eerste mensen in Nederland opgenomen werden met het coronavirus op de IC ging Nederland massaal hamsteren. Vanuit het bovenstaande verhaal is het hamstergedrag volledig verklaarbaar. De jungle drift van de Chimp is ‘ik wil niet dood’. Door het coronavirus voelt de Chimp zich extreem bedreigd en is hij bang om dood te gaan. De reactie van de Chimp op dit extreme gevaar is zo veel mogelijk voedsel (en wc papier) inslaan. Met het gevolg dat Nederland een jungle is geworden waar 17 miljoen Chimps het coronavirus willen overleven.

Nu weet je hoe het ongeveer in je hoofd werkt. De volgende stap is om te leren herkennen wanneer je Chimp het overneemt. In de volgende blog leer je hoe je vrienden kan worden met je Chimp. Het doel is namelijk dat jij als Mens en Chimp naast elkaar staan en zo goed mogelijk samenwerken in plaats van tegenover elkaar.

Heb je nog aanvullende vragen, neem contact met YAAP op. Dit kan direct via de mail of via het contactformulier op de website. Je kunt ons vanaf nu ook volgen op LinkedIn, Instagram en Facebook. Hierdoor blijf jij als sporttalent op de hoogte van de volgende tips die wij aan jou gaan geven. Houd ons via sociale media op de hoogte aan welke tips jij als sporter nu behoefte aan hebt.

Bron: Peters, S. (2019). De Chimp Paradox (3^eed.). Amsterdam, Nederland: Bruna Uitgevers.