Grensoverschrijdend gedrag is de afgelopen jaren een steeds belangrijker thema geworden in de sportwereld. Het onderwerp kwam onder andere in opspraak doordat turnsters naar buiten kwamen met verhalen over het verbale en fysieke geweld, de psychologische machtsspelletjes en de ontmenselijking waaraan ze blootgesteld werden tijdens hun carrière. Ook werd de bondscoach van de Nederlandse hockeyvrouwen ontslagen na klachten over een angstcultuur en intimidatie en werd bekend dat er binnen het sportklimaat van de Nederlandse atletiek sprake was van intimidatie, verbale agressie, pestgedrag en kleineren. We zijn het er als samenleving over eens dat er meer aandacht moet komen voor grensoverschrijdend gedrag en dat sporters van alle leeftijden met plezier, veilig, eerlijk en zorgeloos moeten kunnen sporten bij hun sportvereniging.

Maar hoe ga je als trainer of coach om met de situaties waarin het niet meteen duidelijk is of er wel of niet een grens wordt overschreden? Bijvoorbeeld wanneer je een statement wilt maken door een sporter in de groep fel aan te spreken op zijn brutale gedrag. Kan dit wel of niet en hoe weet je dat eigenlijk?
In deze blog kun je lezen wat wordt verstaan onder grensoverschrijdend gedrag, welke gedragsregels er zijn en hoe je deze vanuit jouw rol als trainer/coach invulling kunt geven binnen jouw sport.

Wat is grensoverschrijdend gedrag?

Als trainer of coach ben je vaak vrijwillig betrokken bij een club of vereniging. Je werkt full- of parttime en steekt vanuit passie en plezier de rest van je vrije tijd in je sporters, met alle uitdagingen en verwachtingen die daarbij komen kijken. Het trainerschap is constant in ontwikkeling en er ligt een vergrootglas op jouw handelen in het huidige sportklimaat. Dat is, naast dat het nodig is, ook wel pittig voor je als trainer. Het is belangrijk om als trainer soms stil te staan en te reflecteren op de invloed die jij hebt op de sportervaring van jouw sporters. Daarbij hoort ook grensoverschrijdend gedrag, en dat is nog niet zo makkelijk. Want wanneer gaat iets over de grens?

In de sport is elke vorm van gedrag die door de sporter als gedwongen of ongewenst wordt ervaren of die als doel heeft de waardigheid van de persoon aan te tasten grensoverschrijdend. Van grensoverschrijdend gedrag is dus sprake wanneer een bedreigende, vijandige, beledigende, vernederende, sociaal onveilige of kwetsende situatie wordt gecreëerd. In de media komen vooral de heftige gevallen naar voren, maar bij grensoverschrijdend gedrag hoort onder andere ook pesten, schelden en schreeuwen. De ervaring van de sporter is hierin leidend. Of iets over de grens is, hangt namelijk volledig af van waar bij de sporter de grens ligt (1).Een situatie waarin je als trainer/coach niet gelijk weet of je gedrag een grens overschrijdt is bijvoorbeeld wanneer je:

• Sporters die goed presteren overdreven beloont en anderen die minder goed presteren negeert. Want wat doet het met een kind als hij/zij genegeerd wordt en geen erkenning krijgt?;
• De grootste sporter in het team steeds aanspreekt met ‘Hey lange!’. Misschien wil hij/zij helemaal niet met ‘lange’ worden aangesproken maar gewoon met zijn/haar eigen voornaam;
• Sporters aan hun armen meetrekt wanneer je ze wilt verplaatsen om een oefening duidelijk te maken. Want is het wel fijn als de trainer je aanraakt en je verplaatst om iets uit te leggen zonder dat jij daar zelf voor kiest?

 Deze twijfel geldt ook bij het voorbeeld in de inleiding over het fel toespreken van een sporter in de groep. Waar sporter A deze toespraak nodig heeft om zijn/haar ogen te openen, vindt sporter B het ontzettend vervelend om in de groep en op deze manier aangesproken te worden. Wanneer sporter B vaker op deze manier wordt aangesproken, kan dit er op de lange termijn voor zorgen dat hij/zij een hekel krijgt aan sporten en misschien helemaal niet meer komt opdagen. 

Gedragsregels voor trainers en coaches

Grensoverschrijdend gedrag kan op de korte en lange termijn ernstige gevolgen hebben voor de slachtoffers en hun omgeving (2). Daarom heeft NOC NSF een aantal gedragsregels opgesteld die je kunt gebruiken om op jouw eigen handelen te reflecteren als trainer of coach (3). Die kan je hier vinden. 

Praktische tips voor trainers, coaches en stafleden

Dat je je bewust moet zijn van jouw invloed als trainer op de sportbeleving van je sporters, betekent niet dat sport niet zwaar en lastig kan zijn. In de (top)sport gaat het om beter worden en dat gebeurt op het scherpst van de snede. Het gaat over samen grenzen verleggen, maar dan zonder grenzen te overschrijden.

Die grenzen bepalen kan alleen door hierover in gesprek te blijven. Juist in de situaties waarvan je als trainer onzeker bent ‘of het nog wel kan’ is het belangrijk samen met de sporter te bespreken waar precies de grens ligt en of die overschreden wordt. Er is namelijk geen algemene richtlijn voor iemands persoonlijke ervaring. Hieronder vind je een paar manieren waarop je dit gesprek kunt voeren met je sporters, als groep of individueel.

• De kracht van kwetsbaarheid. Durf jezelf kwetsbaar op te stellen. Deel dat het voor jou als trainer lastig is om te bepalen wat je sporters oké vinden en wat soms over de grens is. Door jouw onzekerheid te delen creëer je vertrouwen bij je sporters om hetzelfde te doen.
• Laat de groep zelf onderling bespreken wat zij verstaan onder grensoverschrijdend gedrag en/of een positief sportklimaat. Laat ze bijvoorbeeld drie verdiepende vragen beantwoorden over openheid en vertrouwen. Belangrijk dat je als trainer/coach het goede voorbeeld geeft door je kwetsbaar op te stellen. Deze vragen kunnen bijvoorbeeld samen met andere trainers/coaches opgesteld worden om aan meerdere groepen voor te leggen. Voorbeeldvragen zijn:
  • Hoe kun je als sporter aan de coach laten weten wanneer je iets niet prettig vindt?
  • Welke dingen die een coach soms doet vindt jij niet prettig?
  • Wat doet jouw coach juist goed?
• Laat de sporters, bijvoorbeeld als onderdeel van een seizoensstart, zelf hun kernwaarden opstellen en zorg daarin als trainer of coach ook voor een actieve rol door jouw mening of idee te delen. Laat deze kernwaarden en afspraken geregeld terugkomen in gesprekken en op trainingen. Leg deze momenten vast en kom er zo nodig later ook op terug. Zo zorg je ervoor dat de afspraken ook daadwerkelijk uitgedragen worden in de praktijk en je een sfeer creëert waarin je elkaar mag en kunt aanspreken.
• Maak afspraken met elkaar over een routing bij grensoverschrijdend gedrag. Zorg voor mannelijke en vrouwelijke aanspreekpunten voor sporters. Zo weten ze waar ze terecht kunnen wanneer zij de behoefte hebben om iets aan te geven of te bespreken (4).

Dit zijn een aantal tips om samen met je sporters het speelveld te bepalen, waarbinnen iedereen zich vrij voelt om met passie de sport te beleven. Veel succes en plezier met deze tips en laat het ons weten als je meer wilt weten of vragen hebt over dit thema, via info@yaap.eu

Bronnenlijst

1. (z.d.). Grensoverschrijdend gedrag. Geraadpleegd op 12 oktober 2022, van https://www.knltb.nl/alles-over-de-knltb/regels-en-gedrag/misdragingen-uitgelicht/grensoverschrijdend-gedrag/

2. Grensoverschrijdend gedrag in de sport: ‘Iedereen heeft een rol bij. (2022, 21 juni). Stop Pesten NU. Geraadpleegd op 12 oktober 2022, van https://www.stoppestennu.nl/grensoverschrijdend-gedrag-de-sport-iedereen-heeft-een-rol-bij-het-herkennen-en-aanpakken

3. NOC*NSF. (z.d.). Gedragscode voor trainers/coaches en begeleiders- Centrum Veilige Sport Nederland. Geraadpleegd op 12 oktober 2022, van https://centrumveiligesport.nl/preventie/gedragscodes/gedragscode-voor-trainerscoaches-en-begeleiders

4. Creëer een veilig gevoel in je team met dé 10 tips. (2022, 23 augustus). Nederlandse Volleybalbond. Geraadpleegd op 12 oktober 2022, van https://www.nevobo.nl/nieuwsbericht/2022/08/23/creeer-een-veilig-gevoel-in-je-team-met-de-10-tips