Dat meisje in de eerste klas van het gymnasium. Het lijkt wel alsof ze er niets voor hoeft te doen om de Franse woordjes te leren, en heeft moeiteloos door hoe ze de vergelijkingen bij wiskunde oplost. Met een citoscore van 550 wist haar meester in groep 8 het eigenlijk direct: Die gaat later naar de universiteit.

Acht jaar is hij nog maar. Op zaterdagochtend dribbelt hij drie jongens van het andere team voorbij alsof ze er niet staan. Als hij de vierde tegenkomt haalt hij de bal achter zijn standbeen langs en beweegt naar links, terwijl hij met zijn rechtervoet de bal tussen de benen van zijn tegenstander door prikt. Van een meter of tien schiet hij op het goaltje, waar het weerloze keepertje de bal achter zich in het doel hoort ploffen. Van de negen goals die zijn gemaakt komen er acht van zijn gouden rechtervoet. 

Je kunt de reacties over deze twee kinderen al bijna invullen. ‘Wat een natuurtalent is het ook’, ‘hij komt er wel’, of ‘zij is enorm slim’, ‘zij moet de wetenschap in met haar intelligentie’. 

Maar wat is talent eigenlijk?

Hoewel de wetenschap hier ook nog geen éénduidig antwoord op heeft gevonden, hebben we er allemaal intuïtief wel een idee bij. Hoe jij naar talent kijkt, bepaalt onder andere hoe je omgaat met tegenslagen, hoe je aankijkt tegen succes, welke mate van inspanning je levert en hoe met je met uitdagingen omgaat.

Sta vóórdat je verder leest eens stil bij wat talent voor jou betekent en probeer daarbij het sociaal wenselijke antwoord te vermijden. Schrijf het eens op voor jezelf en houd die beschrijving erbij als je straks verder leest. Deze overtuiging over talent heeft invloed op hoe je je gedraagt.

Dat werkt zo.

Wat we vaak zien is dat mensen worden beoordeeld op hun gedrag, zie de afbeelding hieronder. Daarmee bedoelen we alles wat we kunnen waarnemen aan de buitenkant, het topje van de ijsberg. Neem de mooie acties van het voetballertje of de hoge cijfers van de scholier. Een groot deel van ons gedrag wordt bepaald door wat er onder de ijsberg gebeurt. Allereerst door de vaardigheden die je hebt. Om die cijfers te halen of die goals te maken, zul je bepaalde vaardigheden moeten beheersen die je daarbij helpen. Zoals het leren van woordjes of het uitkappen van je tegenstanders.

Als diepste en meest invloedrijke laag in de ijsberg zijn je overtuigingen. Dit zijn de overtuigingen die iemand over zichzelf heeft. Als jij bijvoorbeeld gelooft dat je geen talenknobbel hebt, dan zul je misschien wel minder gemotiveerd zijn om voldoende tijd in de vaardigheden te steken die daarvoor nodig zijn, waardoor de kans groot is dat je niet goed zult scoren op het proefwerk. Een overtuiging kan dus invloed hebben op wat er aan de top van de ijsberg zichtbaar wordt. En andersom kan een overtuiging dat je wél een talenknobbel hebt, ervoor zorgen dat je minder inspanning levert, omdat je nou eenmaal goed bent in taal. Dan geloof je dat het leveren van meer inspanning weinig invloed heeft op het resultaat. 

Eenzelfde overtuiging bij verschillende personen kan dus tot verschillende uitingen op het niveau van gedrag leiden. Kortom, overtuiging A, kan tot gedrag B en C leiden, afhankelijk van de persoon én de omgeving. En zoals vaderlands dichter Jules Deelder ons ooit deelde: ‘’De omgeving van de mens is de medemens.’’

Dan nu de brug naar mindset.

Waarom is mindset belangrijk?

Een groot deel van ons gedrag wordt bepaald door wat er onder de ijsberg gebeurt. Allereerst de vaardigheden die je hebt. Om die cijfers te halen of die goals te maken, zul je bepaalde vaardigheden moeten beheersen die je daarbij helpen. Zoals het leren van woordjes of het uitkappen van je tegenstanders. 

Mindset is jouw overtuiging over de ontwikkelbaarheid van vaardigheden. Ben jij ervan overtuigd dat een vaardigheid grotendeels aanleg is en vastligt, of geloof jij dat je vaardigheden kunt ontwikkelen door er tijd en energie in te steken? De grondlegger van de theorie erachter is Carol Dweck. Zij en velen na haar hebben onderzoek gedaan naar de positieve en negatieve gevolgen die de verschillende mindsets kunnen hebben. En dat heeft bijzondere resultaten opgeleverd. (Heuvingh & van der Heide, 2017)

Zoals bij elke andere overtuiging blijkt dat ook jouw mindset invloed heeft op hoe jij je in verschillende situaties gedraagt en ontwikkelt. Ga je een uitdaging aan of liever uit de weg? Stel doelen om jezelf te bewijzen of om jezelf te ontwikkelen? Zet je door of geef je op bij tegenslag? Hoe mindset hier een rol in speelt leggen we verderop in deze blog uit.

Ook is er veel bewijs voor het feit dat mindset een bepalende factor is in de hoeveelheid ervaren stress, de mate van plezier en uiteindelijk in het verbeteren van prestaties. En dat is domein breed, dan hebben we het dus over het onderwijs, sport en het bedrijfsleven. 

Welke mindsets zijn er?

Wij onderscheiden inmiddels twee verschillende mindsets die de uitersten van een spectrum zijn: de groeimindset en de statische mindset. Voor de helderheid worden ze hier heel zwart-wit neergezet, in werkelijkheid ligt iemand mindset vaak ergens in het midden.

Wanneer je een statische mindset hebt, ben je ervan overtuigd dat bij talent de nadruk ligt op jouw aanleg voor een bepaalde vaardigheid. Of jij het in je hebt om ergens goed in te worden ligt grotendeels vast en dit is moeilijk verder te ontwikkelen. Je hebt het, of je hebt het niet. Een voorbeeld van een statische mindset is het geloof in ‘de talenknobbel’. Heb jij een talenknobbel? Dan ben je goed in het leren van andere talen. Heb je deze niet, dan kun je het wel vergeten.

Bij een groeimindset ligt de nadruk meer op het leervermogen. De vaardigheden om ergens goed in te zijn (we gebruiken hier al liever het woord ‘worden’)  kan je ontwikkelen. Het ligt niet vast, maar het hangt grotendeels af van de inspanning die je ergens voor doet of je ergens goed in zult worden of niet. Een voorbeeld is het geloof dat je veel moet oefenen om de kracht en precisie van je vrije trap met voetbal te verbeteren.

Belangrijk om te herhalen is dat deze mindsets de uitersten van een spectrum zijn. Dat wil zeggen dat het vaak niet het één of het ander is als het gaat over mindset. Het kan best zijn dat jouw mindset ergens in het midden ligt: aanleg is belangrijk, maar je moet er wel iets voor doen om je te ontwikkelen. 

Ook is het zo dat je verschillende mindsets kunt hebben, afhankelijk van de situatie. Zo kan ik tegelijkertijd een groeimindset hebben als het over mijn voetbaltechniek gaat, maar ook denken dat mijn talent voor taal vooral aanleg is.

Heb jij een groeimindset of een statische mindset?

Eerder werd je de vraag gesteld wat voor jou talent precies is. Het antwoord daarop zegt iets over jouw mindset. Wordt in jouw overtuiging talent vooral bepaald door de aanleg die je ergens voor hebt, dan neig je waarschijnlijk meer naar een statische mindset. Geloof jij dat het voornamelijk afhangt van het leervermogen en de ontwikkeling van vaardigheden? Dan ga je meer richting een groeimindset. Wil je meer inzicht in je eigen mindset? Vul dan de volgende vragenlijst eens in voor jezelf.

Wat zijn de voor- en nadelen van een groeimindset en een statische mindset?

Hoewel mindset aan de buitenkant misschien niet te zien is, zijn de gevolgen ervan in gedrag vaak wel waar te nemen. Dit is een mooie manier je bewust te worden van jouw eigen mindset en de eerste stap die nodig is mocht je jouw mindset willen trainen. De gevolgen van mindset worden vaak zichtbaar in de volgende vijf situaties:

1. Omgaan met tegenslag

De statische en de groeimindset triggeren allebei ander gedrag wanneer iemand te maken krijgt met tegenslag. Voor iemand met een statische mindset is een tegenslag een pijnlijk fenomeen. Vanuit een statische mindset geloof je immers dat jouw vaardigheden om ergens goed in te zijn vastliggen, en wanneer iets niet lukt is dat een bevestiging van het feit dat je het niet kan. De reactie is dan vaak dat je opgeeft. Daarentegen vertelt een groeimindset je dat een tegenslag je laat zien dat je ergens nóg niet bent, en geeft het informatie over waar je nog aan moet werken om beter te worden. Jouw vaardigheden zijn immers te ontwikkelen. Het is niet altijd fijn, maar wel een leermoment. Reactie: je zet door na tegenslag.

2. Ervaren van succes

De verschillende mindsets zorgen ook voor verschillende ervaringen als het gaat over hoe je tegen succes aankijkt. Iemand met een statische mindset heeft een set vaardigheden meegekregen waar hij of zij het mee moet doen. Succes staat al in de sterren geschreven en dus kan je talent op jonge leeftijd herkennen. De nadruk komt ook te liggen op het bewijzen dat je het gegeven talent, of de set vaardigheden die voor een bepaalde taak nodig zijn, bezit. Je kan het dus eerder zien als een belofte inlossen en dat wil je bewijzen.

Iemand met een groeimindset wil ook succesvol worden, maar legt de nadruk op verbeteren van zijn/haar vaardigheden. Succes is dan een logisch gevolg van het proces. Daarmee focust iemand met een groeimindset zich dus eerder op zaken waar hij/zij grip op heeft en dus binnen zijn/haar eigen invloedssferen liggen. Dat zorgt ervoor dat je bezig bent met het verbeteren van je vaardigheden, wat uiteindelijk bijdraagt aan het verbeteren van jouw prestaties. 

In het Engels is het onderscheid nog sterker te maken: prove versus improve.

3. Uitdagingen

Hoe jij uitdagingen aanvliegt hangt onder andere ook af van je mindset. Vanuit een statische mindset is het eigenlijk een een-tweetje. Je gelooft immers dat jouw talent/vaardigheden vast staan en dus zijn uitdagingen om nieuwe vaardigheden te ontdekken/ te ontwikkelen een bedreiging. Er is namelijk een grote kans dat je wordt bevestigd in het feit dat je het inderdaad niet kan. En dan ga je af, terwijl je dat eigenlijk vooraf al wist. Alleen al deze instelling zorgt er ook voor dat het leereffect minimaal is tijdens het aangaan van uitdagingen. Je zet jezelf letterlijk vast. 

Vanuit een groeimindset geredeneerd, wordt het eerder gezien als een kans om nieuwe vaardigheden te ontwikkelen of te ontdekken waar je nog beter in kan worden. Wellicht gaat het in het begin nog niet zo goed als je hoopte dat het zou gaan, maar het geeft je wel plezier en inzicht in waar jij je nog in kan ontwikkelen. Kortom, het is een kans om iets nieuws te leren. 

Kleine tip van de sluier, dit heeft ook te maken met het pygmalion en het golem effect, waar we in een volgend blog op terugkomen.  

4. Feedback ontvangen

In het bedrijfsleven en het onderwijs zien we steeds vaker trainingen die gaan over feedback geven en ontvangen, van het sandwich model tot het uitspreken wat het met jou doet model. In essentie heeft hoe je omgaat met feedback heel veel te maken met jouw mindset. 

Inmiddels weet je hoe mensen met een statische mindset aankijken tegen vaardigheden. Dan snap je ook dat wanneer je feedback krijgt op vaardigheden, die in jouw ogen vaststaan, een aanval zijn op jouw persoon. Wat kan jij er nou aan doen, het is wat het is. Dus wat moet je met die feedback? 

En ja, daar komt-ie, gedacht vanuit groeimindset is feedback een moment van reflectie en, wanneer het concreet is, een schat aan informatie om jezelf verder te ontwikkelen. Hoe fijn is dat, iemand die de tijd neemt om je feedback te geven en je helpt in jouw ontwikkeling. 

PS. Het gaat er vooral om hoé iemand met de feedback aan de slag gaat. De eerste reactie is daarin niet per se leidend, wel een indicatie.  

5. Inzet tonen

De laatste houden we kort. Iemand met een statische mindset zou zeggen:  “Inzet is voor de talentlozen, het is een gebrek aan talent en hoe harder je werkt hoe meer je jouw gebrek wilt compenseren.” Inzet is onnodig

Daartegenover staat de kijk van iemand met een groeimindset: “Inzet zorgt voor ontwikkeling, zonder hard werken is je talent niks waard. En, inzet zorgt ervoor dat je in staat bent om jezelf te verbeteren, je doelen weet te bereiken en je resultaten uiteindelijk door het dak schieten.” Inzet is essentieel.

In bovenstaande voorbeelden hebben we het lekker zwart-wit neergezet. De praktijk is, zoals altijd, weerbarstiger.

Hoe train ik mijn groeimindset?

Hopelijk hebben we je nieuwsgierig gemaakt, er is namelijk nog heel veel wat we met je willen delen. Ons volgende blog gaat je laten zien hoe je jouw mindset kan leren herkennen om er vervolgens ook daadwerkelijk mee aan de slag te gaan. Want vanuit een groeimindset gedachte: jouw mindset is te trainen. 

Tot in onze volgend blog! Kun je niet wachten? Luister dan hier onze podcast met Bart Heuvingh, Topsportbegeleider bij voetbalclub AZ.

Voor verdieping en/of meer informatie:

Talent van Morgen (2017) B. Heuvingh & M. van der Heide.
De Talentformule (2021) T. Koning & M. van Schagen.